TARIHÇE

Vezirköprü ilçesinin kimler tarafindan ve ne zaman kuruldugu kesin olarak bilinmemekle beraber ilk defa Hititlerin bir eyaleti olarak kuruldugu tahmin edilmektedir. M.Ö. 1200 yillarinda batidan gelen Frigyalilarin akinlariyla yikilan Hitit devletlerinden sonra bu havali Frigya hakimiyeti ve Paflagonya idaresine girmiştir. Hamit SADI Türk Yurdu Mecmuasinda "Anadolu'dan Geçen Transit Yollar" adli yazisinda, tarih öncesi çaglarda Irak'i Karadeniz'e baglayan (Ninova-Sinop) transit yolundan bahsederken bu güzergahin tayinini gösteren tahminlerinde ve makalesinde ilaveten ekledigi haritasinda çizdigi transit yolun Sinop'a geçerken Köprü kazasinin adi geçmektedir ve eski Yunan cografyacilarinin Yeşilirmak ile Kizilirmak arasindaki saha ile Sinop'a kadar kadar olan sahil noktasina "Asurya" demelerinin sebebi bu mintikanin caddesinin müntehasi olmasi eski çaglarda Karadeniz'in bu kismindaki yerleşimin Sinop oldugu da yazarin tespitleri arasindadir.

Evliya Çelebi, Seyahatnamesinde (c: 4, s: 402) Köprü kasabasinin asirlar sonraki halinden bahsederken Sinop'un Köprü'nün iskelesi oldugundan Köprü ve Sinop arasinda Boyabat kazasindan geçen çok eski bir yoldan bahsetmektedir. Yine Evliya Çelebi Seyahatnamesinde (c: 2, s: 400) ve Abdizade Hüseyin Hüsameddin'in Amasya Tarihi (c: 1) adli eserinde Köprü'nün Antik dönemlerdeki adinin şIN oldugu, bu kelimenin AMERIKEN kavmi lisaninda köprü manasina geldigi belirtilmektedir.

M.Ö. 330 yilinda Iskender'in istilasiyla harap olan şehir Sezar'in Anadolu istilasindan sonra yeniden kurulmuş, Bizanslilar zamaninda Fezimon ve Teoklio-Dioplis adlariyla anilmiştir. Büyük Selçuklu Devleti ve Bizanslilar arasinda geçen mücadeleler sirasinda tekrar tahrip olan şehir Malazgirt muharebesinden sonra Danişmendlilerin eline geçmiş, Selçuklu Sultani Mesud'un şehri Danişmendlilerden almasindan sonra Sultan Mesud tarafindan 1160 yilinda Gedekara kasabasi adiyla yeni baştan kurulmuştur. Tarih boyunca bir çok olaylara sahne olan ve zaman zaman yikilip yeniden kurulan kasaba Köprülü Mehmet Paşa zamaninda bugünkü halini alarak Vezirköprü ismini aldi. Evliya Çelebi'ye göre Vezirköprü o zamanlar şehzade ve paşalarin sayfiye yeri halinde idi.

Vezirköprü ilçesi daha sonra Celali çeteleri tarafindan tahrip edilmiş, şehri sik sik basan eşkiya çetelerinden korunmak için halk Taşkale ve Toprakkale isimleri verdikleri kaleleri yaparak siginmişlardir. Bu kalelerin yerinde bu gün mahalleler kurulmuştur. Köprülü Mehmet Paşanin tamirleriyle ayaga kalkan şehir idari bakimdan Sivas Beylerbeyligine bagli Amasya Mutasarrifligi içinde iken 1925 yilina kadar Amasya'ya bagli bir ilçeydi. 1925 yilindan itibaren ise Samsun iline bagli ilçe merkezi haline gelmiştir.

DINI VE KÜLTÜREL YAPILAR

TACETTIN PAŞA (KURŞUNLU) CAMII : Çanakli mahallesindedir. 1494 yilinda yapilmiştir. 1945 depreminde tümüyle yikilmiştir. 5 kubbeli son cemaat yeriyle 2 kubbeli ana mekandan oluşan özgün yapi sonradan düz çati ile örtülmüştür. Ana mekanin yanlarindaki kubbeli zaviyeler özgündür. Ana mekanla zaviyeler arasindaki kemerli açikliklar kapatilmiştir

KALE VEYA TAŞKALE CAMII : Taşkale mahallesindedir. 1659 yilinda Köprülü Mehmet Paoanin eşi Ayşe Sultan tarafindan yaptirilmiştir. Depremden fazla zarar görmediginden orijinalligini koruyabilmiştir. Üç kubbeli son cemaat yerinde ahşap oyma kapiyla ana mekana geçilir. Son cemaat yeri 1945'den sonra camekanla kapatilmiştir. Ahşap kapinin saginda minareye açilan bir kapi, solunda ise kadinlar mahfiline çikan basamaklarin bulundugu bir dehliz vardir. Kare planli ana mekan, oldukça yüksek bir kasnaga oturan kubbeyle örtülüdür. Kubbe kasnagindaki üç vitrayli pencere sonradan yapilmiştir. Kadinlar mahfili ana mekanin kuzeyindedir. 7 köoeli mihrap nişi mukarnaslidir. Yagli boyali mihrabin döşemesi altigen ve yildizlarla bezenmiştir. Kivrik dal, baklava, çiçek bezemeli abanoz agacindan minber geç dönem özelligindedir. Kubbedeki kalem işleri orijinal degildir. Tek şerefeli silindir gövdeli minare depremde yikilmiş, yeniden yapilmiştir.

ABDULGANI (NAMAZGAH) CAMII: Köprülü Mehmet Paşa tarafindan yaptirilmiştir. Mehmet Paşa mahallesindedir. 1906 depreminde tamamen yikilmiş sadece minber ve mihrabi kalmiştir. Yikilan caminin arsasi üzerine mahalle sakinleri tarafindan1915 yilinda bir cami yaptirilmiştir.

YÖRGÜÇ PAŞA CAMII (ORTA CAMII) : Orta Cami mahallesi Kirimli sokaktadir. Yörgüç Paşanin 1431 tarihli vakfiyesinden bu caminin masraflarini karşilayacak bir takim gelirler tayin ettigi anlaşilmaktadir.

ABDÜLKERIM AGA MEDRESESI: 17 yy. da Abdülkerim Aga tarafindan yaptirilmiş ancak yikilmiştir

TAŞHAN: Ortacamii mahallesi 100. Yil caddesi Taceddin Paşa sokagindadir. Eserin Geç Osmanli döneminde yapildigi bilinmektedir. Iki katli olarak inşa edilen Taşhanda dolgu taş malzeme kullanilmiştir. Üç kapisi mevcuttur. Kapilardan biri kullanilmamaktadir.

FAZIL AHMET PAŞA MEDRESESI (TAŞ MEDRESE) : Fazil Ahmet Paşa mahallesindedir. 1661 yilinda Fazil Ahmet Paşa tarafindan yaptirilmiştir. Çatisi kurşunla kapli iken daha sonra kiremitle örtülmüştür. 1943 depreminde çatlamalar olmuşsa da restore edilmiştir. 1964 yilina kadar çeşitli amaçlarla kullanilan medrese bu tarihten itibaren Halk Kütüphanesi olarak kullanilmaya başlandi. 1974 yilinda çatisi bakirla kaplandi. Yapinin içi ve dişinda pembe Karacaviran taşi kullanilmiştir. Dilimli, kurşun kapli kubbelerin aralarinda tugladan kare biçimli bacalar bulunmaktadir. Basik kemerli kapidan aralarinda medrese odalarinin yer aldigi revakli dikdörtgen avluya girilir. Kubbeli medrese odalarinda ocak ve kitap raflari vardir. Kare planli dershane-mescit kubbeyle örtülüdür. Kubbe kasnagindaki vitrayli pencereler sonradan yapilmiştir

 

SÜLEYMANAGA MEDRESESI: 1730 Yilinda Bostancibaşi Köprülü El-Hac Süleyman Aga tarafindan Taceddin Paşa caminin avlusuna yapilmiş ancak yikilmiştir.

MERKEZ SAAT KULESI : Ilçe merkezindedir. 1906 yilinda Abdülhamit devrinde Sivas valisi Reoat Akif Paşa tarafindan yaptirilmiştir. 1943 depreminde büyük hasar görmüş, 1959 yilinda tamirati tamamlanmiştir. Dört tarafli saatleri çalişir vaziyettedir. Ayrica Vezirköprü Kentsel Sit Alani içerisinde sivil mimarliga teşkil edecek bir çok Türk evi bulunmaktadir.

NAMAZGAH ÇEŞMESI: Taşkale mahallesi Havza caddesi üzerinde bulunmaktadir. Namazgah caminin bitişigindedir. Köprülü Mehmet Paşa tarafindan yaptirildigi bilinmektedir. Halen kullanilir vaziyettedir.

KURŞUNLU TACEDDIN PAaA ÇEŞMESI: Çanakli mahallesi Taceddin sokaginda bulunmaktadir. Kurşunlu caminin avlusundadir. Geç Osmanli döneminde yapildigi bilinmektedir.

YUSUF AGA HAMAMI: 1602 Isyanlarindan sonra yikilip yanan Köprünün yeniden imari esnasinda Köprü (yanindan Yusuf Aga tarafindan yaptirilmiştir.

TACEDDIN PAŞA HAMAMI: 1491-1495 de Taceddin Paşa tarafindan yaptirilmiştir.

ŞIFA HAMAMI: Mehmet Paşa Mahallesindedir. Mehmet Paşa tarafindan ailesi için özel olarak yaptirildigi söylenmektedir. Ahşap dikdörtgen soyunmalik sonradan eklenmiştir. şadirvanli, kubbeli soguklugun kuzeyinde tuvalet ve usturalik yan yanadir. Il halvet kare planli sicakligin duvarligi dikdörtgen nişlidir. Sicakligin dogusunda beoik tonozlu küçük bir mekan, batisinda baoka bir halvet odacigi vardir. Halen çalişir durumdadir.

SULTAN PINARI ÇEŞMESI: Amasya Valisi şehzade Sultan Ahmet tarafindan sarayin yakinina yaptirilmiştir. Gayet süslü bir çeşme olup bulundugu mahalleye Sultan Pinari adi verilmiştir.

KURT KÖPRÜ : Vezirköprü ilçesinin Tekkekiran köyüne 3 km. mesafede olan ve Istavroz çayi üzerinde yer alan Kurt Köprü bir yüksek ayak üzerine iki büyük sivri kemerli gözden oluşmuştur. Iki kemer arasinda ve yanlarinda olmak üzere sivri kemerli pencere şeklinde toplam üç adet kemer bulunmaktadir. Çayin iki yamacina gelen kisim dogal kaya ve toprakla desteklenmiştir. Köprünün geçit kismi düz olup, diger yerlerinde oldugu gibi bir hayli tahrifata ugramiştir. Köprü ayagi kalin paye şeklinde olup, alt kisminda dikdörtgen beş adet dalgakirani mevcuttur. Köprünün pencere görünümü küçük kemerlerin başlangicina kadar olan kisma yer yer Roma ve Bizans dönemine ait mezar stelleri ve mimari parçalari, yer yer kesme taş , yer yer de düzensiz taşlardan oluşan moloz taş örgü sistemindedir. Kemer başlangiçlarindan itibaren 13.-14. yy.da sikça görülen ve Bizans dönemi mimarisinde de rastlanan 3 sira tugla, bir sira kesme taştan oluşan saglam bir örgü sistemi görülmektedir. Üç sira tugla, bir sira taş örgü sistemi ana kemer gözlerinde de tuglalarin dikine yerleştirilmiş şekliyle tekrarlanmiotir. Küçük kemerde ise tamamen tugla malzeme kullanilmiştir. Köprüdeki mimari tarz ve örgü sistemi incelendiginde 13.-14. yy.da yapilmiş olabilecegi izlenimini vermektedir. Ancak ayni dönemde ayni yerde bir köprü oldugundan bahsedilmektedir. Köprüye 1 km. mesafede anik bir köprü kalintisi daha mevcuttur. Antik köprünün tahrip olmasi sonucu ve 13. yy.da yapildigi ve çeşitli onarimlarla bu güne kadar ulaştigi daha akla yakindir.

Vezirköprü'nün Tekkekiran ve Havza'nin Kayabaşi (Tahna) köylerini birbirine baglayan köprü küçük onarimlarla kullanilabilir hale gelebilecek niteliktedir.

MUSTAFA EFENDI HANI: 1797 Tarihinde Müftü Es-Seyyid Mustafa Efendi tarafindan Gani-Zade mahallesinde yaptirilmiştir.

RAHMANIYE MEDRESESI: 1805 Yilinda Es-Seyyid Osman Efendi Uzun sokak mahallesinde yaptirmiş ancak yikilmiştir. Ayrica Abdülkerim Aga Medresesi (17. Yy. ) Süleyman Aga Medresesi (1730), Rahmaniye Medresesinin (1805) bulundugu bildirilmektedir. Günümüzde hiç biri mevcut degildir.

BEDESTEN VE ARASTA: Ilçe merkezindedir. Ayşe Hanimin babasi Yusuf Aganin H. 1160 yilinda yaptirdigi bilinmektedir. Iç ve diş bedesten olmak üzere iki bölümdür. Dört kapisi ve içinde 110 dükkan vardir. Iç bedesten kervansaray olarak kullanilmiştir. Ayşe tarafindan vakfedilmiştir. Arasta bölümü bedestenin çevresinde gelişmiştir. Dört yandan basik kemerli kapilarla girilen bedesten, kare planli dört kubbeyle örtülü bir yapidir. Kubbeler duvarlara bitişik tugla kemerlere oturtulur. Kemer, pandantif ve kubbeler düzgün tugla örgüsüyle güzel bir görünüm kazanmiştir. Ana kubbeyi taşiyan tugla kemerin ortada dayandigi bölümde içeri girinti yapan kare mekan küçük kubbeyle örtülüdür. Dişaridan ana kubbeler arasinda görülen bu bölüm dua kubbesidir. Yuvarlak kemerli kapilarla girilen arastanin kuzeyinde tonozlu dükkanlar yer alir. Bedestene bakan yüzdeki dükkanlar yer kazanmak amaciyla üçgen biçiminde yapilmiştir.

ÇIFTE HAMAM: Ganioglu mahallesinde Haciköy caddesi üzerindedir. 1660 yilinda Ayoe Hanim tarafindan vakfedilmiotir. Bedestenin (arastanin) güney duvarina bitioiktir. Girio kapisi önüne içerisi görünmesin diye duvar örülmüotür. Kapidan kubbeli soyunmaliga girilir. Ortasinda sekizgen oadirvan bulunan soyunmaligin camekanli bölümünde ayakkabi bulunan nioler vardir. Dikdörtgen planli sogukluk, genio bir kemerle kubbeli kare mekana ayrilmiotir. Sicaklik ortada kubbeyle örtülü kare mekan ile haç planli eyvandan oluomaktadir. Kare mekanin ortasinda sekizgen göbek taoi eyvanlarin arasindaki halvet odaciklarda ikioer kurna vardir. Hamamlarin ikisi de birbirine benzemektedir. Bir tarafi kadin bir tarafi da erkek olarak halen kullanmaktadir

 

 

GANIOGLU ÇEŞMESI: Mehmet Paşa mahallesi Haciköy caddesi üzerindedir. Geç Osmanli döneminde yapildigi bilinmektedir. au anda kullanilmamaktadir.

KALE HAMAMI: Mehmet Paşa mahallesindedir. Kale Camine bitişiktir. Ayşe Hanim yaptirmiştir. Moloz taş malzeme ile yapilmiştir. Soyunmalik bölümündeki kubbesi dikkat çekicidir. Kesme taş ve tugladan yapilmiş kasnagin üstündeki kubbe ters dizilmiş kiremitlerle örtülüdür. Sivri kemerli kapidan ortasinda sekizgen şadirvani olan soyunmaliga girilir. Soyunmaligi çeviren setlerin önünde ayakkabilarin konuldugu nişler vardir. Soyunmaligin girioi beşik tonozlu, diger bölüm kubbe ile örtülüdür. Sicaklik ortada kubbeli kare mekani ile hac planli eyvanlardan oluour. Eyvanlar arasindaki halvet odaciklari kubbelidir. Halen kullanilmaktadir.

 

Dogan Tepe : Vezirköprü'nün kuzeybatisinda yer alan Aşagi Narli köyündedir.

KÜLTÜR VE TABIAT VARLIKLARI

HÖYÜKLER VE DÜZ YERLEŞMELER :

Tunç Çagi ve Orta Tunç Çagi Yerleşmeleri saptanmiştir.

Kurudere : Habibfaki köyündedir. Ilk Tunç Çagi çanak, çömlek parçalarina rastlanmiştir.

Yaginözü-Çakmak : Yaginözü köyündedir. Ilk Tunç Çagi çanak, çömlek parçalarina rastlanmiştir.

Çörlen Tepe : Oymaagaç köyündedir. Ilk Tunç Çagi çanak, çömlek parçalarina rastlanmiştir.

Höyük Tepe- Oymaagaç Tepe : Oymaagaç köyündedir. Ilk Tunç Çagi ve Orta Tunç Çagi, Demir Çagi yerleşmeleri tespit edilmiştir.

Keltepe : Doyran Köyündedir. Ilk Tunç Çagi ve Orta Tunç Çagi, Demir Çagi yerleşmeleri tespit edilmiştir.

TÜMÜLÜSLER :

Yagbasan Tümülüsleri : Ilçenin kuzeybatisinda yer alan Yagibasan köyünün Çalticak mahallesinde olup, 3 tümülüs mevcuttur.

Çeltek Tümülüsleri : Çeltek köyünün güneybatisinda yer alip 2 adet tümülüs mevcuttur.

Aşagi Narli Tümülüsü : Aşagi Narli Köyünde olup, Dogantepenin güneydogusundadir.

Avdan Köyü Tümülüsü : Avdan köyünün güney ve güneybatisinda olmak üzere 2 adet tümülüs mevcuttur.

Çal Köyü Tümülüsü : Vezirköprü'nün güneydogusundaki Çal köyündedir.

Yukari Çal Köyü Tümülüsü : Vezirköprü'nün dogusundaki Yukari Çal Köyündedir.

Kületek Tümülüsü : Ilçenin Kületek köyündedir.

Maltepe Tümülüsü : Köprübaşinin kuzeydogusunda yer alan Bogazkoru köyündedir.

Çöge Köyü Yerleşmesi : Vezirköprü'nün kuzeybatisinda yer alan Çöge köyünün okulu önündedir. Roma ve Geç Antik Çagi Yerleşmeleri

Ada Tepe Yerleşmesi : Ada Tepe köyündedir. Roma ve Geç Antik Çagi Yerleşmeleri

Kizilcaören Yerleşmesi : Vezirköprü'nün güneydogusunda yer alan Kizilcaören köyündedir. Roma ve Geç Antik Çagi Yerleşmeleri

Örenyeri Yerleşmesi : Köprü'nün kuzeydogusunda yer alan Güder ve Bogazkoru köyleri hudutlarinda yer almaktadir. Roma ve Geç Antik Çagi Yerleşmeleri

Tepeören Yerleşmesi : Köprübaşi'nin kuzeybatisinda yer alan Tepeören Köyündedir. Roma ve Geç Antik Çagi Yerleşmeleri